M. NECATİ GÜNEŞ ve ESERİ “TOKAT YÖRESEL KELİMELER SÖZLÜĞÜ KİTABI ÜZERİNE” Abdullah Çağrı ELGÜN

  M. NECATİ GÜNEŞ ve ESERİ “TOKAT YÖRESEL KELİMELER SÖZLÜĞÜ KİTABI ÜZERİNE”

Abdullah Çağrı ELGÜN

Eser, eğitimci yazar M. Necati GÜNEŞ tarafından kaleme alınmış. Üçüncü sayfada “önsöz” kitap şöyle tanıtılmaktadır:

“Dil kültürün temelidir. İnsanlar konuşarak ve yazışarak anlaşırlar. Bizleri geçmişimizle yüzleştiren, geleceğimizin hayâllerin kurduran  yegâne araç dildir. Diller yöresel ağızları, tüm hoşgörüleriyle içlerinde  barındırırlar. Yöreler arası etkileşim mutlaka olur. Buna rağmen farklı söyleyiş tarzları, farklı telaffuzlar da hep olagelmiştir. Bu bir dilin zenginliği ve çeşnisidir.

Biz bu çalışmamızda Tokat’ta kullanılan yöresel kelimeleri, bir sözlük halinde ortaya koymaya çalıştık. “Tokat Yöresi Kelimeler Sözlüğü” yıllar süren bir araştırma ve çalışmanın ürünüdür.

1990 yılında bir merak ve hevesle arkadaş sohbetlerinde  başlayan yöresel kelime toplama çalışması yayınlandığında, çok ilgi çeken “Diyorlar Bizde (Niksar’da)” şiiri, ile  ilk meyvesini vermişti. Daha sonra özellikle  yaşlı kişilerle ve köylerde yaptığımız tarihî araştırmalar sırasında da fırsat bulduğumuz sohbetlerde kelime toplamaya devam ettik; ve  belli bir birikime ulaştık.

Bu alandaki çalışmalarımdan haberdar olan Niksar Sevdalısı Şair Ulviye SAVTUR Hanımefendi’nin teşvikiyle bu birikimi imkânlar ölçüsünde sözlük haline getirdim.

Bu sözlüğü hazırlarken,   kaynakçada da belirttiğim gibi, kendi çalışmalarımın haricinde değişik eserlerden de faydalandım. Bunlardan üçünü özellikle: Prof. Dr. Ahmet CAFEROĞLU’nun: “Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar”, Prof. Dr. Necati DEMİR’in: “Tokat İli ve Yöresi Ağızları” ile Ömer KUNTAY’ın: “Lehçe-i Tokat” isimli eserlerini belirtmek isterim.

Bu çalışmayı tüm Tokatlılara ve Tokat ilinin sevenlerine armağan ederken, sözlüğün hazırlanmasında beni teşvik ederek, cesaret veren, basımında hiçbir fedakarlıktan kaçınmayan değerli dost şair Ulviye SAVTUR Hanımefendi’ye, destek ve yardımlarını esirgemeyen emekli Öğretmen Hami KARSLI, araştırmacı yazar Şakir Hasan AKAR, Dr. Şahsuvar SAVURAN, meslektaşlarım Hasbi ŞAHİN ile Süleyman ALTUN ve öğrencilerime teşekkür ediyorum.

Hata ve eksikliklerimin hoş görülmesi dileğimle...” deyerek ön söz sonlandırılıyor.

Eserde Tokat ili ve çevresi kısaca tanıtıldıktan sonra Tokat ilinin ağız özellikleri hakkında başlıklar halinde bilgiler veriliyor. Kelimelerdeki ve seslerde meydana gelen değişiklikler maddeler halinde sıralanıyor.

Eserdeki Tokat ve yöresinin ağız özeliklerini yansıtan, orijinal metinlerden bir örneği aşağıya alıyoruz:

“DİYORLAR BİZDE I

Düzgün mısmıldır; başörtüsü, bürük

Lahana, kelem; dağ armudu, çördük

İştaha, mada; azıcığa, eccük

Alkışa da çepik, diyorlar bizde.

Merdiven, badaldır; zebze de zavzu

İğneye, biz derler; dibeğe, sohu

Sitil, kovadır; çeket ise saku

Sedire de mahat, diyorlar bizde

Behni yem yeridir; arazi yazu

Göcek köşedir; yumruk ise muşmu

Balçığa, lıgırt; ev duvarına çandu

Civcive de cücük, diyorlar bizde

Banyo yapmak, yunmak; bol ise foltah

Hindi culuhtur; sac ekmeği, cızlah

Patatese gostil; sahiye, essah

Kızılcığa, zoğal, diyorlar bizde

Takunya, nalindir; çok fazla, zebil

İçi boş küfüktür; katmerse, hetil

Şubata, gücük; yatağa da mitil

Belkiye, ellâğam diyorlar bizde

Biber, issottur; sırık ise herek

Elbise urbadır; kilitse firek

Fasülye, çiğit; raf ise, terek

Muşmulaya, töngel diyorlar bizde

Salon, hayattır; sürekliyse, fasa

Keh, uçurumdur; sığ yer ise yoha

Aşgana, mutfak; işteyse deydaha

Çınara kavlağan diyorlar bizde

Ağleş, dur demek; yazma ise çember

Ahacuk, iştedir; bakır kap, lenger

Yufkaya, işkefe, salçaya pelver

Mandaya da kömüş diyorlar bizde

Azıcık, bidıhım; tatsıza sarsuh

Boduç, su kabıdır; ayran da gatıh

İşkenbeye minbar; çiviye de mıh

Bileziğe golbağı diyorlar bizde

Şip, çabuk demek; rezil de ilezir

Foruz, horozdur; kevgir di ilistir

Kaynağa göze, peçeteye peşkir,

Geçen yıla, bıldır diyorlar bizde.

GÜNEŞ, M. Necati Tokat Yöresel Kelimeler Sözlüğü, s.7-8, Form Ofset, Ankara, 2007 ”

Bu eserde , “Diyorlar Bizde I,  Diyorlar Bizde II; ve Çoban” adlı üç adet orijinal metine yer veriliyor. Daha sonra eserde alfabetik sıraya göre, yörede kullanılan kelimelerin halk ağzındaki yaygın örneklerinin bugünkü Türkiye Türkçesine göre anlamları karşılarına yazılarak açıklanıyor. Toplam on sekiz sayfa tutarındaki bu kelimeler alfabetik sıraya göre (A) harfi ile s.13’ten başlayarak  (Z) harfi ile s.47’de bitirilmiştir.

Kitabın en son sayfasının arka kısmına da “Kaynaklar” adı ile bir kaynakça konularak bu eserin yazılması esnasında faydalanılan kaynak eserler belirtilmiştir.

Kitap toplam 48 sayfadan oluşmuş küçük bir belge niteliğinde olup, edebiyat tarihçileri, Türk Kültürü Araştırmacıları, Şehir Yıllıkları yazarları ve daha bir çok kişi, kurum ve kuruluşlar açısından gerekli bilgilere ulaşmak isteyenler için istifade edilmesi gereken önemli bir kaynak olacaktır.

KİTABA ELEŞTİRİ:

Elimizdeki bu eser (TOKAT YÖRESEL KELİMELER SÖZLÜĞÜ KİTABI ÜZERİNE), dizgi, baskı, düzeltmeler, tasarım yönünden eleştiriye uğrayacağı şüphesizdir. Kıymetli sanatçının kendisinden kaynaklanmadığını sandığım bu tür hatalar, kitabındaki bilgiler yönünden elbette bir  değer kaybı yapmayacaktır; ancak umarım diğer baskılarda bu tür hatalar da giderilerek eser layık olduğu değere ulaşacaktır.

Ön sayfada yer alması gereken (Basıldığı şehir, basıldığı yıl ve ne kadar basıldığı) bilgilerden bir kısmındaki eksiklik, daha önce basılmış diğer kitapların çoğunda olduğu gibi burada da görülmektedir. İstatistikî bilgiler gereği ve ileride yapılacak kitap katalogları ve il yıllıkları için gerekli bilgilere ulaşmak bu kitapta da zor olacaktır. Sanatçılarından değil; ama basan yayıncı ve dizgiciden kaynaklanan bu tür hatalar kitabın kalitesini düşürmektedir. Basılan kitapların nerede, kaç yılında, kaçıncı baskı olarak ve ne kadar adet basıldığı, kitabın kaç sayfa olduğu, mutlaka belirtilmelidir.

Eserin ve yazarının hangi yıllarda yaşadığı, kitabının hangi şehirde basıldığı, hangi matbaada ne kadar baskı yaptığı konusunda tereddütlere ve kargaşaya meydan verilmektedir. Bu bilgiler araştırmacılar, bilim adamları ve şehir yıllıkları, kataloglar, bibliyografya çalışması yapanlar için önemli bir bilgi olup, bu bilgilere ulaşmak isteyenleri zor durumda bırakmaktadır. 

Bu eserin nerede, hangi matbaa tarafından kaç yılında, kaç adet basıldığı, kaçıncı baskısını yaptığı belirtilmemiştir. Kitaba ait olarak belirtilen bazı bilgiler ise muallakta kalmıştır.

Kitabın içinde yer alan bilgilerden, eserin kapak ve sayfa tasarımının Süleyman ALTUN, baskısının ise Ulviye SAVTUR’a ait olduğu anlaşılmaktadır.

KAYNAKLAR:

1) GÜNEŞ, M. Necati Tokat Yöresel Kelimeler Sözlüğü Form Ofset, Ankara, 2007

2) DEMİR, Necati, Tokat İli ve Yöresi Ağızları, Niksar Belediyesi Yayanları.2005